حس گرایی ، بینش کسانی است که ادراک حقیقی را منحصر به ادراک حسی و تجربه می دانند. اینان شاخه ای از مادیون هستند که همواره امور عالم را به ماده و قوای جسمانی نسبت می دهند . از این رو فلاسفه و فرزانگانی که حس را منشا علم بشر می دانند ،حسگرایان ، اصحاب حس و حسیون نامیده می شوند که در مقابل عقلیون وعقل گرایان قرار می گیرند. قرآن برای تبیین و تحلیل بینش حس گرایان، به بیان آثار و پیامدهای بینشی ، نگرشی و گرایشی اصحاب آن پرداخته است که در آغاز این نوشتار به پیروی از قرآن به این آثار اشاره می شود. بی ایمانی نخستین اثری که قرآن برای حس گرایان بیان می کند؛ زیرا کسانی که دنیا را ماده و تنها راه شناخت را قوای احساسی می دانند و به حس به عنوان تنها منبع شناختی می نگرند، نمی توانند به غیب و اموری نامشهود و نامحسوس ایمان آورد. از این رو نه تنها به خدا ایمان نمی آورند بلکه به هر چیزی که فراسوی ماده است ایمان نمی آورند و بر این باورند که آن چه از هستی می توان پذیرفت و باور داشت زندگی دنیایی و محسوس است که در آن زاده می شویم و می میریم و این که روحی باشد که در رستاخیز بر انگیخته و حسابرسی می شود ، امری موهوم و غیر علمی است. البته برخی از ایشان به آفریدگار و خدایی باور دارند که این دنیای محسوس را آفریده است.(مومنون آیه 33 تا 38) پرهیز از باور به امور غیر محسوس موجب می شود که امور غیب را نپذیرند و تنها به عالم شهود ایمان بیاورند و آن را بپذیرند، این گونه است که هر گونه ادعایی که نسبت به آخرت و امور غیر مشهود می شود ، به عنوان دروغ و امری غیر واقعی و نادرست تکذیب می کنند و مدعیان آن را به دیوانگی و غیر عقلانی بودن متهم می کنند و هر گونه دعوتی را نسبت به امور غیر مشهود چون وحی، آخرت و رستاخیز و پاسخگویی در پیشگاه خداوند رد می کنند و در نتیجه آن با پیامبران به مبارزه بر می خیزند و به عنوان حکم عقل و علم و دفاع از ساحت علم و عقل به مبارزه با دین و پرستش و دیگر آموزه های وحیانی می پردازند.(همان ) برای این که حقانیت خود را اثبات و مدعیان وجود عالم غیب و غیر مشهود را به چالش بکشانند، به طرح درخواست های غیر منطقی روی می آورند. قرآن بیان می دارد که به سبب بینش حس گرایانه این گروه است که برخی از ایشان از پیامبر (ص) درخواست داشتند تا برای اثبات حقانیت وجود فرشته و غیب و قیامت و پیامبری ، فرشته ای از عالم غیب و غیر محسوس بر ایشان نازل شود. حتی گام را از این نیز فراتر نهاده و خواستار این شدند که همراه خود نوشته ای مکتوب و محسوس بیاورد. با این همه باز به او ایمان نمی آورند ؛ زیرا اگر این امور اتفاق می افتاد باز به جهت تجسم یافتن و محسوس شدن ایمان نمی آورند. خداوند نیز بیان می کند که اگر ما فرشته را بخواهیم در زمین ظاهر کنیم می بایست مقتضیات و شرایط زمین و ماده را رعایت کنیم و به آن جامه جسمانیت بپوشانیم که دوباره اشکال باز می گردد و به صورت دور صریح هرگز نمی توان حقانیت عالم غیر مشهود و غیر محسوس را اثبات کرد. عوامل حس گرایی قرآن به عواملی که موجب می شود تا بینش و فلسفه حس گرایی در شخصی پدید آید، اشاره کرده و به تبیین و تحلیل آن ها می پردازد. در نگرش قرآنی جهل مهم ترین عاملی است که حس گرایی را ایجاد و تقویت می کند. قرآن توضیح می دهد که اعتقاد مشرکان به نفی اراده الهی در مساله مرگ ریشه در جهل و نادانی آنان دارد؛ از آن جایی که شناخت درستی از حقایق هستی ندارند موجب می شود که حقایق جهان را امور محسوس محدود سازند و در نتیجه آن از تاثیر اراده خداوند در پدیده مرگ غافل می شوند و نمی پذیرند که اراده غیر محسوس الهی می تواند در مساله مرگ نقشی را ایفا کند ؛ بلکه به نظر ایشان تنها امور حسی و عوامل مادی است که مرگ را موجب می شود. بنابراین ، می توان این نتیجه را از تحلیل مشرکان به دست آورد که علل و عامل مهمی که موجب شد تا به حس گرایی بپیوندند مساله جهل و عدم شناخت هستی و علل و عوامل موثر در ایجاد و تداوم آن است.( جاثیه آیه 23 و 24) در حقیقت ریشه حس گرایی در بینش و نگرش انسان را می بایست در جهل مردمان به واقعیت هستی و دنیا دانست . قرآن بیان می کند که بیشتر مردمان دانشی ندارند ؛ زیرا تنها آگاهی و دانش ایشان به ظاهر و آشکار دنیا و هستی و از باطن و ملکوت آن آگاهی و شناختی ندارند ؛ از این روست که بر پایه این بینش و نگرش، تحلیل و عمل کرده و گرایش های خویش را ساماندهی می کنند.(روم آیه 6 و 7) از این روست که از پیامبر می خواهند که اگر در عالم باطن و غیر محسوسی به جز عالم شهادت وجود دارد ، پدرانشان را که مرده اند ، زنده کند. این درخواست بر پایه این است که شناخت به مسایل دنیا و فرآیند زیست و مرگ در آن را نداشته و تصویر ناقص و نادرستی از هستی دارند.(جاثیه آیه 23 و 25) عوامل دیگری که قرآن به عنوان عامل گرایش انسان به حس گرایی یاد می کند ، عواملی هستند که ریشه در همین عامل اصلی و نخستین دارد؛ زیرا جهل به هستی و نادانی نسبت به واقعیت های دنیا موجب می شود تا نوعی کفر نسبت به امور غیر محسوس و مسایل غیبی پدید آید و تنها به اموری ایمان آورند که قابل تجربه باشند و حس آن را درک کند. از همین روست که بنی اسرائیل به سوی معبود حسی گرایش یافته و از پیامبر خویش می خواهند که معبودی محسوس برای آنان برگزیند تا به عبادت آن مشغول گردند. همین مساله موجب شده است که در غیاب و نبود حضرت موسی در میان مردم ، آنان خود اقدام به ساختن گوساله از جواهرات و زیور آلات می کنند و به پرستش آن مشغول می شوند( بقره آیه 93) روحیه استکباری ( فرقان آیه 21) و نیز تجاوزگری ( همان ) ظلم و ستم ( اعراف آیه 148) که از عوامل حس گرایی از آن یاد شده نیز ریشه در اصل جهل و نادانی انسان نسبت به هستی و واقعیت های آن دارد. این گونه است که حس گرایان با انکار معاد و فرشتگان و امور غیب دیگر به دنیاگرایی گرایش می یابند و به ستیز با امور غیب و هر آن چیزی که با آن ارتباط می یابد می پردازند.( فرقان آیه 17 تا 21 و نیز نجم آیه 27 تا 30) در نظر حس گرایان خداوند هیچ تاثیری در مرگ انسان ها و یا زنده بودن آنان ندارد بلکه آن که موجب زندگی و یا مرگ می شود ، دهر است که خود عاملی مادی است . به این معنا که روزگار و عوامل دنیوی موجب می شود که فردی به دنیا بیاید و یا از میان برود.( جاثیه آیه 23 و 25) از مهم ترین و معروف ترین اقوامی که در قرآن از آنان به حس گرایی یاد می کند، غیر از کافران ثمودی(مومنون آیه 31 تا 37) کافران (انعام آیه 25 و 29) قوم ابراهیم ( انعام آیه 76 و 78) قوم بنی اسرائیل است. این قوم با آن همه پیامبرانی که به سوی ایشان فرستاده و گسیل شده اند باز هم به غیب ایمان نیاورده و تنها به دنیا و امور حسی باورمند هستند . این گونه است که در همه مواردی که قرآن از ایشان یاد می کند به حس گرایی آنان مرتبط است. ( بقره آیه 55 و نساء آیه 153 و اعراف آیه 138 و طه 91) همین نگرش موجب شده است که در حال حاضر آنان نیز از مهم ترین طرفداران حس هستند و به تعبیر قرآن آنان علاقه شدیدی به زندگی دنیا داشته و می خواهند که هزاران سال بزیند.